Hadis Nedir?

12. Etrâf Kitapları

12. Etrâf Kitapları. IV. (X.) yüzyıldan itibaren, genellikle hadis kitaplarındaki rivayetlere kolayca ulaşabilmek ve bir hadisin çeşitli rivayetlerini bir arada görebilmek amacıyla kaleme alınan etrâf kitapları, ya sahâbe adına göre müsned türünde düzenlenerek rivayetlerin baş tarafından bir kısmı zikredilmiş veya hadis metinlerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Etrâf kitaplarının ilk örnekleri Halef el-Vâsıtî’nin (ö. 401/1010) Eṭrâfü’ṣ-Ṣaḥîḥayn’ı ile (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Hadis, nr. 31, 42, 56; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Hadis, nr. 371) Ebû Mes‘ûd ed-Dımaşkī’nin Eṭrâfü’ṣ-Ṣaḥîḥayn’ıdır (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Hadis, nr. 373). Ebü’l-Abbas Ahmed b. Sâbit et-Tarkī, Eṭrâfü’l-Kütübi’l-Ḫamse diye de anılan ve İbn Mâce dışındaki Kütüb-i Sitte’yi ihtiva eden el-Levâmiʿ fi’l-cemʿ beyne’ṣ-ṣıḥâḥ ve’l-cevâmiʿ adlı eserini (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 533) bu amaçla meydana getirmiştir. Etrâf konusundaki en meşhur eser, Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî’nin 1391 sahâbe, tâbiîn ve tebeu’t-tâbiînin Kütüb-i Sitte dışındaki kitaplarda mevcut 19.626 hadisini bir araya getirdiği Tuḥfetü’l-eşrâf bi-maʿrifeti’l-eṭrâf’ıdır. Eser, İbn Hacer el-Askalânî’nin burada gördüğü bazı hataları tashih ve ikmal maksadıyla yazdığı en-Nüketü’ẓ-ẓırâf ʿale’l-Eṭrâf’ı ile birlikte yayımlanmıştır (nşr. Abdüssamed Şerefeddin, I-XIV, Bombay 1965-1966). İbn Hacer el-Askalânî’nin, bu türün en önemli çalışmalarından biri olan İtḥâfü’l-mehere bi-eṭrâfi’l-ʿaşere’si ile (Millet Ktp., Murad Molla, nr. 349-364) Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’ini müstakil bir çalışma konusu yaptığı İṭrâfü’l-müsnedi’l-muʿtelî bi-Eṭrâfi’l-Müsnedi’l-Ḥanbelî’si de (nşr. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, I-X, Beyrut 1414/1993) burada kaydedilmelidir. Etrâf çalışmalarının son örneklerinden olan Abdülganî en-Nablusî’nin Ẕeḫâʾirü’l-mevârîs̱ fi’d-delâleti ʿalâ mevâżıʿi’l-ḥadîs̱’i (nşr. Mahmûd Rebî‘, I-IV, Kahire 1352/1934) Kütüb-i Sitte ile İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾını ihtiva etmektedir. Hadis metinlerine göre alfabetik olarak düzenlenen etrâf kitaplarından, Ebû Hâcer Muhammed Saîd Besyûnî Zağlûl’ün hadis, siyer ve fıkıh ilimlerine dair 150 kitabı tarayarak meydana getirdiği Mevsûʿatü eṭrâfi’l-ḥadîs̱i’n-nebeviyyi’ş-şerîf’i önemli bir çalışmadır (I-XI, Beyrut 1410/1989). Nedîm Mar‘aşlî ile Üsâme Mar‘aşlî’nin, sahih ve hasen hadisleri alfabetik olarak bir araya getirmek üzere hazırlamaya başladıkları Mevsûʿâtü’l-ḥadîs̱i’n-nebeviyyi’ş-şerîf’in henüz iki cildi yayımlanmıştır (Beyrut 1411-1414-/1991-1994-). Wensinck’in başkanlığında bir heyet tarafından hazırlanan el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-ḥadîs̱i’n-nebevî (Concordance et indices de la tradition musulmane) adlı eser bu türün en tanınmış örneğidir (I-VIII, Leiden 1936-1987).