13. Tahrîc Kitapları

13. Tahrîc Kitapları. Tefsir, fıkıh, kelâm, tasavvuf ve hadis kitaplarının bir kısmında geçen, fakat kaynağı gösterilmeyen rivayetlerin sağlamlık derecesini tesbit etmek ve bazı rivayetlerin kime ait olduğunu belirtmek amacıyla yapılan çalışmalara “tahrîc” adı verilmektedir. Önemli bazı eserler üzerine yapılan tahrîc çalışmaları arasında, İmam Şâfiî’nin el-Ümm’ü üzerine Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī’nin hazırladığı Kitâbü Taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Üm (, I, 447; Suppl., II, 619), Mergīnânî’nin Hanefî fıkhına dair el-Hidâye’si üzerine Abdullah b. Yûsuf ez-Zeylaî’nin kaleme aldığı Naṣbü’r-râye ile İbn Hacer el-Askalânî’nin yazdığı ed-Dirâye fî (münteḫabi) taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Hidâye (Dehli 1882, taşbaskı, 1327; Leknev 1301; nşr. Seyyid Abdullah Hâşim el-Yemânî el-Medenî, Beyrut, ts. [Dârü’l-ma‘rife]), Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî’nin Şâfiî fıkhına dair eş-Şerḥu’l-kebîr’i üzerine İbnü’l-Mülakkın’in kaleme aldığı el-Bedrü’l-münîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i’ş-Şerḥi’l-kebîr (nşr. Cemâl Muhammed es-Seyyid v.dğr., I-III, Riyad 1414; nşr. Hamdî b. Abdülmecîd b. İsmâil es-Selefî [Ḫulâṣatü’l-Bedri’l-münîr], Riyad 1410/1989), İbn Hacer el-Askalânî’nin bu eseri ihtisar ettiği et-Telḫîṣü’l-ḫabîr (nşr. Şa‘bân Muhammed İsmâil, I-IV, Kahire 1399/1979), Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn’i üzerine Zeynüddin el-Irâkī’nin yazdığı el-Muġnî ʿan ḥamli’l-esfâri fi’l-esfâr fî taḫrîci mâ fi’l-İḥyâʾi mine’l-aḫbâr (Kahire 1332-1333, 1348, el-İḥyâʾ ile birlikte), Kādî İyâz’ın eş-Şifâʾ adlı eseri üzerine Süyûtî’nin yazdığı Menâhilü’ṣ-ṣafâ fî taḫrîci eḥâdîs̱i’ş-Şifâʾ (nşr. Semîr el-Kādî, Beyrut 1409/1988), Muhammed Abdürraûf el-Münâvî’nin el-Fetḥu’s-semâvî taḫrîcü eḥâdîs̱i’l-Beyżâvî’si (nşr. Ahmed Müctebâ b. Nezîr es-Selefî, I-III, Riyad 1409), Kudâî’nin Şihâbü’l-aḫbâr adlı derleme hadis kitabına İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî’nin yazdığı Fetḥu’l-vehhâb bi-taḫrîci eḥâdîs̱i’ş-Şihâb’ı (nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-II, Beyrut 1408/1988), yine Gumârî’nin Kādî Beyzâvî’ye ait bir usûl-i fıkıh kitabı olan Minhâcü’l-vüṣûl’deki rivayetlere dair kaleme aldığı el-İbtihâc bi-taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Minhâc’ı (Semîr Tâhâ el-Meczûb, Beyrut 1405/1985) anılabilir. Tahrîcin mahiyeti ve tahrîc çalışmaları konusunda ise Mahmûd et-Tahhân’ın Uṣûlü’t-taḫrîc ve dirâsetü’l-esânîd (Riyad 1403/1983), Abdülmevcûd Muhammed Abdüllatîf’in Keşfü’l-lis̱âm ʿan esrâri taḫrîci ḥadîs̱i seyyidi’l-enâm (Kahire 1404/1984) ve Ebû Muhammed Abdülmehdî b. Abdülkādir b. Abdülhâdî’nin Ṭuruḳu taḫrîci ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhu ʿaleyhi ve sellem (Kahire, ts., Dârü’l-i‘tisâm) adlı eserleri zikredilebilir.