Cumhuriyet Dönemi Hadis Çalışmaları

   Sünnet ve hadis mirasını halk kitlelerine ulaştırma ve anlatma çabaları modern zamanlarda da devam etmiştir. Bu noktada Cumhuriyet döneminde bizzat TBMM’nin iradesiyle hazırlatılan bir hadis eserine değinmek gerekir. Denizli mebusu Mazhar Müfid Bey, “Her Müslümanın elinde Kur’an’ın iyi bir tercümesi ile ehâdîs-i nebeviyyeyi câmi iyi bir külliyat bulunsun.” Diyerek Karesi mebusu Ali Sürûrî Bey de “Kur’ân-ı Mübîn’in tam bir istifade husule gelmesi için ehâdîs-i şerîfeden, kütüb-i müsellemeden hiç olmazsa Buhârî-i Şerîf ve Müslim-i Şerîf tercüme edilmelidir...”159 şeklinde bir teklifte bulunarak bir Kur’an tefsirinin, bir de hadis tercümesinin yapılmasını gündeme getirmişlerdir.160
   21 Şubat 1925 tarihinde, kuruluşunun henüz ikinci yılında olan Diyanet İşleri Reisliği’nin bütçesi TBMM’de görüşülürken, ilmiyeden Eskişehir mebusu ve aynı zamanda Şer’iyye ve Evkaf vekili Abdullah Azmi Efendi ve elli üç arkadaşının imzası ile meclis gündemine bir önerge taşınır ve Kur’ân-ı Kerîm’in ve bazı İslâmî eserlerin telif ve tercümesine karar verilir.161 Kararın akabinde bu işi yürütecek ehil insanları tespit için uzun bir uğraşı verilir ve Elmalılı Hamdi Efendi’ye Kur’an Tefsiri, Mehmed Akif Ersoy’a da Kur’an Meali tevdi edilir. Hadis konusunda ise Sahîh-i Buhârî’nin Zeyneddin Ahmed b. Ahmed ez-Zebîdî (893/1488) tarafından hazırlanmış olan Tecrîd-i sarîh adlı muhtasarının tercüme edilmesi uygun görülür. Bu vazife, Dârülfünun müderrislerinden Babanzâde Ahmed Naim’e (1872- 1934) verilir, ancak ilk iki cildi eski harflerle 1926 ve 1928’de İstanbul- Evkaf Matbaası’nda basıldıktan ve üçüncü cildi yayına hazırlandıktan sonra Babanzâde 13 Ağustos 1934’te vefat eder. Bunun üzerine, yarıda kalan bu hizmeti tamamlama görevi dönemin ilim ve siyaset adamlarından Kâmil Miras’a (1875-1957) tevdi edilir. Ahmed Naim’in hazırladığı üçüncü cildin müsveddelerini tashih ederek onun adına neşreden Kâmil Miras, kalan dokuz cildi kendisi tamamlar. Böylece eserin tercüme ve şerhi 1947 yılında bitirilir ve basılır. Eserin 1957’de ikinci, 1993’te ise on ikinci baskısı yine Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yapılır.162
   Diyanet İşleri Başkanlığınca bastırılan bir diğer hadis eseri Riyâzu’ssâlihîn ve Tercemesi’dir. Merhum A. Hamdi Akseki’nin de kitabın mukaddimesinde ifade ettiği üzere bu eser, bilhassa vaizlerin elinde sahîh ve itimada şayan bir hadis kitabı bulundurmak amacıyla yayımlanmıştır. Üç cilt halinde yayınlanan eserin ilk iki cildinin çevirisini Diyanet İşleri eski başkanlarından Dr. Hasan Hüsnü Erdem, Müşavere Kurulu Üyesi Kıvâmuddin Burslan ile birlikte yapmış, üçüncü cildi de tek başına Türkçeye kazandırmıştır. Ayrıca, Ahmet Hamdi Akseki eser için sünnet, hadis ve hadis tarihine ilişkin muhtasar ve faydalı bir mukaddime yazmıştır. Riyâzu’s-sâlihîn ve Tercemesi’nin son baskısı Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından 2000 yılında yapılmıştır. Yeni çevirisi ile basımı çalışmaları devam etmektedir.
   Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde 1950’den ve özellikle İlahiyat Fakültesi’nin ve Yüksek İslâm Enstitülerinin kurulmasından sonra Hadis İlmi’nin muhtelif sahalarında önemli çalışmalar yapılmıştır. Akademik düzeyde gerçekleştirilen çalışmaların bir kısmı Türk okuruna sunulma imkânı bulurken önemli bir kısmı basılamamıştır. Bu dönemde yapılan çalışmaların bazısı telif, bir kısmı terceme, bir kısmı da tahkik şeklindedir. Bu arada muhtelif konularda çok miktarda makale de kaleme alınmıştır.
   1960’lı yıllarda hadis metinlerine yönelik çalışmalara öncelik verilmiştir. Bunlar arasında Ömer Nasuhi Bilmen “500 Hadis, 1961”; Hasan Basri Çantay “Hadisler, On Kere Kırk Hadis-1962”; Ahmet Davudoğlu “Selamet Yolları-1967” sayılabilir. Bu eser İbn Hacer’in “Bülûğu’l-merâm min edilleti’lahkâm” adlı eserinin bazı şerhlerinden de yararlanılarak hazırlanan bir eserdir. Mehmet Sofuoğlu’nun dilimize kazandırdığı “Sahîh-i Müslim ve Tercemesi-1967-1970”; Mansur Ali Nasıf’ın “et-Tâc el-câmi li’l-usûl fî ehâdîsi’r- Rasûl” adlı eserinin Bekir Sadak tarafından hazırlanan “Tâc Tercemesi-1966- 1968” örnek olarak zikredilebilir.
   Cumhuriyet döneminde hadisi halka ulaştırmak maksadıyla hemen hemen bütün ana hadis kitaplarının Türkçeye çevirisi yapılmış; bazı eserler üzerine şerh çalışmaları da gerçekleştirilmiştir. Bunlar arasında “Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi “163; “İbn Mâce ve Şerhi”164; ve “Riyâzü’s-sâlihîn Şerhi”165 zikredilebilir.
   Uzun yıllardan beri hadis kitaplarının Türkçeye çevrildiği bilinmekle birlikte çeşitli nedenlerle hadis eserlerinin Batı dillerine çevrileri Türkçeden çok daha önce başlamıştır. Dilimize ise on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren kırk hadis, bin bir hadis, Zübdetü’l-Buhârî, Tecrîd-i sarîh, Riyâzü’s-sâlihîn gibi eserler kazandırılmıştır. 1960-70’li yıllardan sonra temel hadis kaynaklarının çevirisine hız verilmiştir. Daha çok İslâm’ı ana kaynaklarından öğrenme amacıyla hareket edenlerin başvurduğu tercüme hadis kitaplarının, çeviri tekniği, anlaşılırlık ve dil kullanımı açısından hayli sorunlu oldukları ifade edilmiştir. Çevirilerdeki eksikliklerin hadis ve sünnetin doğru anlaşılmasını engellediği, hatta sünnetin yanlış anlaşılmasına sebep olduğu ve hatalı istidlallere ve yorumlara sebebiyet verdiği belirtilmiştir. Ayrıca bazı hatalı çevirilerin hadis ve sünnet hasımlarının eline malzeme verdiği tespiti yapılmıştır.166 Bu itibarla temel hadis kaynaklarının daha yetkin çevirilerine büyük ihtiyaç bulunmaktadır.

*159 Bulut Mehmet, “İlk Cumhuriyet Meclisinde Dini Yayıncılık Hakkında Tarihi Bir Karar”, Diyanet Dergisi, cilt: XXVIII. Sayı: 1, s. 143; Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yaygın Din Eğitimindeki Yeri, s. 255-7.
*160 Erul, Bünyamin, “Cumhuriyet Dönemi İlk Şerh Tecrübesi: Tecrîd-i Sarîh Tercümesi (Kamil Miras’ın Şerh Yöntemi ve Kaynakları Üzerine)”, II. Gerede Hadis Meclisi’nde sunulan tebliğ, 2003.
*161 Cündioğlu, Dücane, Bir Kur’an Şairi, Mehmet Akif ve 
*162 Hansu, Hüseyin, Babanzâde Ahmet Naim, Hayatı, Fikirleri, Eserleri, Hadisçiliği, s. 65. Kur’an Meali.
*163 Ahmed Davudoğlu, Sönmez Neşriyat, İstanbul- 1977.
*164 Haydar Hatiboğlu, Kahraman Yay., İstanbul, 1983.
*165 M. Yaşar Kandemir, İsmail L. Çakan, Raşit Küçük tarafından hazırlanan çalışma sekiz cilt hâlinde Erkam Yayınları’nca neşredilmiştir (İstanbul, 1996).
*166 Erul, Bünyamin, “Temel Hadis Kaynakları Üzerine Bir Kritik”, Sünnetin Bireysel ve Toplumsal Değişimdeki Rolü Sempozyumu’nda (11-12 Mayıs 2007) sunulan tebliğ.